14 mei 1940 - Harderwijk officieel bezet door de Duitsers - WO II

In de ochtend van 14 mei 1940 vier dagen na het aanbreken van de oorlog in Nederland begon voor de inwoners van Harderwijk de tweede wereldoorlog.

Die ochtend kwamen er vier Duitsers aan bij het stadhuis en burgemeester J. de Jong Saakes kreeg te horen dat Harderwijk vanaf dat moment bezet was.

Stelling Hase

In de oorlog stonden er nog geen woningen op de stadsweiden en was dit gebied door de Duitsers ingericht voor de “Stelling Hase”. Het gebied was goed te bewaken door aan de ene kant de spoorlijn en de natuurlijke grenzen van het bos en het water. Er stonden ongeveer 20 houten barakken en nog enkele tenten. Het gebied werd beveiligd met een binnen en buiten versperring. En er liepen over de stadsweiden 20 telefoonkabels naar het postkantoor in de stad.

Op het terrein stonden o.a. twee “Wurzburg Riese”. Met dit type radar kon men een vliegtuig eenmaal opgevangen door een “Freya radar” met deze radar verder volgen zodat ze uiteindelijk neergeschoten konden worden door het luchtafweergeschut.
 
In de tijd van de oorlog waren er nog weinig navigatie middelen en Harderwijk was een duidelijk zichtbaar punt vanuit de lucht dat goed op de route naar doelen in het roergebied lag en ook was er weinig luchtafweer op deze route omdat men niet over de grote steden heen hoefde te vliegen. Voor de Duitsers was Harderwijk ook ideaal door de ligging aan het IJsselmeer kon er veilig worden geschoten op bewegende doelen als schepen en vliegtuigen. Hierom was het ook niet verwonderlijk dat de Duitsers hier hun luchtafweer plaatste en ook hun opleidingsinstituut voor de FLAK (luchtafweer) in juli 1942 vestigde.
De Luftwaffe was gehuisvest in de Jan van Nassau Kazerne, deze was net als de overige kazernes in Harderwijk en omgeving in beslag genomen door de Duitsers.

Klokken

Van het "oude" stadhuis werden op 12 en 13 februari 1943 de grote slagklok (960 kg) en de luidklok (160 kg) uit de stadhuistoren gehaald, ook de klok uit de Catharinakapel werd door de Duitsers meegenomen. Van het materiaal van de  gevorderde klokken, auto’s, fietsen en radio’s werden in Duitsland in de oorlogsindustrie wapens gemaakt.
Gelukkig zijn de klokken uit de stadhuistoren na de oorlog terug gekomen, helaas die uit de Catharinakapel niet.

Burgemeesters in Harderwijk tijdens de oorlog

• Burgemeesterde Jong Saakes tot 15 november 1940 wegens ziekte wordt hem eervol ontslag verleend.
• Als waarnemend burgemeester treed op de oud-wethouder W.L.J. Köster Henke.
• Op 15 mei 1941 wordt burgemeester H.C. Vos benoemd.
• Op 2 mei 1943 worden burgemeester H.C. Vos en inspecteur, korpschef van politie H. Kraayenbrink door de S.D. gevangen genomen nadat zij geweigerd hebben een aantal gijzelaars te laten oppakken.
• Op 5 september 1944, dook burgemeester H.C. Vos onder en werd door de Duitsers ontslagen.
• A. Jansen Jzn nam waar tot op 3 november 1944 G.H. Klomp, benoemd wordt tot burgemeester door de commissaris in de provincie.  G.H. Klomp was Burgemeester van Terneuzen tot de bevrijding van Terneuzen. Burgemeester G.H. Klomp bleef in functie tot de bevrijding op 18 april 1945.
• Mr. H.C. Vos werd weer burgemeester tot 15 april 1946 toen werd hem eervol ontslag verleend als burgemeester van Harderwijk, onder toekenning van wachtgeld.

De Joodse gemeenschap van Harderwijk

21 van de 39 Joden uit Harderwijk zijn in de oorlog omgekomen in de kampen Auschwitz, Sobibor en Breslau.
Twee gezinnen overleefden de oorlog door onder te duiken. Benjamin en Roosje Härtz en Abraham en Jeanette Härtz, elk met drie kinderen. Een vierde kind van Abraham en Jeanette, de 19-jarige Aäron, stierf in 1943 in een Pools werkkamp.
De synagoge is aan de buitenkant onbeschadigd gebleven maar in de oorlog is het interieur eruit geplunderd.
In 1947 is de Joodse gemeente van Harderwijk ontbonden. De Thorarollen zijn na de oorlog aan de gemeente Winterswijk geschonken.

Russische krijgsgevangenen

Tot 1982 stond aan de Kaatsbaan het Militair Hospitaal.
In 1943 kwamen er Russische krijgsgevangenen naar Harderwijk die moesten werken aan een telefoonverbinding van de Stellung Hase naar het postkantoor in de stad. Deze lijn werd aangelegd zodat er vanaf de Stellung Hase meldingen doorgegeven konden worden over geallieerde vliegtuigen.
De Russen waren te herkennen aan hun donkergroene uniformen en werden ondergebracht in het leegstaande Militair Hospitaal.

Soepuitdeling tijdens de ‘hongertochten’.

In Harderwijk stond de Fino (later California) soepfabriek . Tijdens de ‘hongertochten’, in de Hongerwinter van ‘44/’45 was hier de soepuitdeling.
In het bezette westen van Nederland was onvoldoende voedsel, waardoor vele hongerige naar het oosten en noorden van het land gingen op zoek naar voedsel. Directeur Egbert Holtrust van de Fino soepfabriek verstrekte de duizenden hongerige voorbijgangers die lopend, fietsend of met karren naar het oosten en noorden van het land gingen op zoek naar eten een warm onthaal en een bord soep. Het Rode Kruis verstrekte soms wel duizend mensen op een dag een bord soep.