Door Marco Jansen - Het succes van het Waterfront is in grote mate te danken aan een geslaagd bodemsaneringstraject. Insteek was zo min mogelijk door asbest vervuilde grond afvoeren, maar juist op de locatie zelf saneren.
„Het succes is te danken aan een enorm goede samenwerking tussen gemeente, provincie en Boskalis”, concluderen Hans Glastra, Kees de Boer en Robert Duzijn.Dit was een jarenlange operatie, die in 2015 is begonnen en in 2021 klaar was. In de zomer van 2023 is het evaluatierapport beoordeeld door de provincie Gelderland en daarmee was het project formeel afgerond
(Kees de Boer, Hans Glastra en Robert Duzijn - foto Marco Jansen)
Hans Glastra uit Harderwijk was voormalig projectleider Waterfront vanuit de gemeente Harderwijk in de periode 1997-2022. Kees de Boer uit Gouderak (bij Gouda) is projectmanager/uitvoerder bij Boskalis vanaf 2007-heden. Robert Duzijn uit Deventer was van 2004-2008 en in 2011-2012 projectleider milieu vanuit de Provincie Gelderland. Zij kijken terug op een lange periode van intensieve samenwerking waarbij de bodem werd gesaneerd van asbest. En waarin een oud industrieterrein is omgevormd tot een unieke woonwijk als visitekaartje voor Harderwijk bij de entree van de stad.
De ontwikkeling van het Waterfront begon al in de jaren ’90. Glastra: „Aanvankelijk kerndoel was het oplossen van de verkeer- en parkeerproblemen als gevolg van de toeristische bezoekers van het Dolfinarium. Die zoektocht bracht andere hoofddoelen: een kwaliteitsslag voor de toeristische boulevard, het wegnemen van een verpauperd industrieterrein aan de rand van de binnenstad en het wegnemen van een zwaar verontreinigde ondergrond voor het nageslacht. De mooiste plek van Harderwijk waar wij een andere inrichting en kwaliteit in gedachte hadden was gedateerd, met vervuiling in de bodem. We konden geen schop in de grond zetten, of we kregen met regelgeving van asbest van doen.”
Gebied vervuild door asbest
De voormalige fabriek Asbestona startte in 1935 met het maken van asbestproducten. De bekendste zijn dakplaten en golfplaten. „Asbest was een prachtig, warmte isolerend product met goede eigenschappen. Het was brandwerend en werd o.a. gebruikt als onderzetter voor pannen. Afgekeurde producten werden in de omgeving gebruikt als erfverharding”, vertellen Hans Glastra en Kees de Boer.
Het fabricageproces ging door in de jaren 60 en 70 en in 1982 rolde de laatste plaat uit de fabriek. „In de jaren ’70 kwam het fenomeen asbest in de publiciteit als gevaarlijke stof met risico’s voor de gezondheid. Hergebruik van het fabriekspand was geen optie en vanaf 1993 mocht asbest niet meer worden toegepast. Vanaf dat moment is het sloop- en saneringsproces in gang gezet. De bovengrondse opstallen waren asbesthoudend en moesten omzichtig gesloopt worden.”
Rondom de asbestfabriek bleek ook de directe omgeving vervuild. Glastra: „Het water met asbest-cement mengsel liep achter de fabriek de sloten van de weilanden in en verdeelde zich over de omgeving. Ook was er een grote put in het middenterrein om het afvalwater weg te laten vloeien. We hebben kuilen gevonden van wel tien meter diep waar dit asbestresidu ingelopen was. Onder de grond en onder water was het ongevaarlijk voor de mens en ook als het gebonden is als asbestcement. Maar toen eenmaal bekend was dat de vezels van dit natuurproduct in de lucht schadelijk waren, was het haast onmogelijk om het op te ruimen. Er circuleerden bedragen van 1.000 euro per ton. Opgraven, inpakken en afvoeren naar een stortplaats zou gigantische kosten en problemen voor de volksgezondheid geven.”
(Asbestona)
Geen nieuwe stortplaats
Het heeft jaren geduurd voor gemeente en provincie de oplossing gevonden hadden. Een serieuze optie was een grote stortlocatie maken aan de andere kant van de N302 om deze ondergronds te kunnen controleren, aldus De Boer. „Dit was nog opgenomen in het contract van het consortium voor de ontwikkeling van Waterfront fase 2. Ook het toenmalig ministerie van Volksgezondheid en Milieu is in de zoektocht naar een oplossing geconsulteerd, maar het ministerie bedacht begin 2008 dat er geen nieuwe stortplaatsen (voor o.a. asbest) in Nederland meer gecreëerd mochten worden.”
Sleutelproject
Ontwikkeling van project Waterfront kon alleen doorgaan als de vervuilingsproblematiek zou worden opgelost. Het consortium, met Koopmans TBI, Synchroon als ontwikkelaars en Boskalis Nederland vonden dat het project meer verdiende dan een stille dood, terwijl de provincie zich afvroeg of er nog wel tijd en geld in kon worden gestopt. Ook omdat er al vanaf de jaren 90 veel scepsis was bij de inwoners van Harderwijk: het Waterfront zou te prestigieus en te duur zijn. Het was echter ook een sleutelproject voor de provincie Gelderland. Robert Duzijn zegt hierover: „Het Waterfront is 20 jaar geleden tot sleutelproject benoemd voor gebiedsontwikkeling. Er zat provinciale subsidie in, maar ook personele vakinhoudelijke inzet. Mensen die op de loonlijst van de provincie stonden, zijn bij de gemeente aan het werk gegaan om plannen te maken, beleid te schrijven en te helpen bij de uitvoering.”
‘We gaan ervoor’
Het succes is volgens De Boer dan ook te danken aan een enorm goede samenwerking tussen gemeente, provincie en Boskalis. De partijen zochten elkaar in constructief overleg. „We hebben elkaar altijd vastgehouden in de recessie en ook in de ambtelijke uitwerking hebben we ons altijd gesteund gevoeld door de volle breedte van de politiek. Op cruciale besluitvorming kregen we unaniem akkoord. In de fase van planontwikkeling heeft iedereen gezegd: we gaan ervoor.”
2 meter schone leeflaag
Het plangebied van 8 hectare strekt zich uit van de Vissershaven tot de N302 en van de Burgemeester de Meesterstraat tot aan Jachthaven De Knar.
De Boer: „We moesten exact weten wat waar ligt binnen het plangebied en hebben een nader detailonderzoek van de bodem laten uitvoeren om de concentratie asbest in kaart te brengen en de diepte. Dit hele gebied was aangetast. Naar de randen toe was de vervuiling minder dik. In het toekomstplan kwam op veel plekken water waar nu land was. Als we de asbest zouden opruimen, moesten we duidelijk hebben hoe het er na de sanering uit zou zien. Hadden we alles weggenomen, dan waren we failliet gegaan.”
Duzijn: „De wet schrijft echter voor dat er een meter schone leeflaag onder de woningen moet liggen. Dat vonden wij met de kwaliteit van wonen op deze locatie niet acceptabel. Een meter was wel weinig. We wilden grondgebonden woningen en geen hoge appartementengebouwen. We gingen rekenen en zo kwamen we op een schone leeflaag van twee meter voor het hele gebied.”
Bodemverlaging
De oplossing was schuiven met de bodemlaag en deze herschikken. De Boer: „Het gebied is in tweeën verdeeld. Op de kop van de Stadswerven, waar de fabriek had gestaan, was de vervuiling het meest diep en dik. Dit was een koek van meters dik asbest. Daaronder lag authentiek schoon zand. Binnen Boskalis was de kennis aanwezig om dit zand weg te baggeren om de koek te laten zakken. Dit hadden we al een keer elders uitgeprobeerd om de sliblaag van een vaargeul te verdiepen in het Keteldiep. Doordat de ontwikkeling van de woningen in het Waterfront 2-3 jaar vastliep door de bankencrisis konden wij een machine ontwikkelen. Dit was een grote hydraulische graafmachine, de Caterpillar 385, met een baggertool met een bereik van 18 meter en de mogelijkheid om 8,5 meter diep de bodem in te gaan.”
Deze nieuwe techniek van Boskalis voor bodemverlaging zonder de bodem aan te tasten wordt BeauDredge genoemd. „Door schoon zand onder de vervuilde bodem los te woelen, op te zuigen en naar boven te halen, daalde de oorspronkelijke bodem. Het schone zand werd daarboven aangebracht als schone leeflaag, geschikt om op te wonen. Het water kon opnieuw worden gebruikt en het water in de omgeving kon niet met asbest worden besmet. Het was ook juridisch gezien een haalbare methode, vond de landsadvocaat en de kosten waren beduidend minder hoog.”
Onder de indruk
In 2014 zijn de opstallen van de industrie gesloopt en vanaf 2015 heeft de bodemsanering plaatsgevonden. De Boer: „De inspectie zag toe op de veiligheid en was zwaar onder de indruk. Dagelijks waren er toezichthouders om te zien dat elk materiaal op de juiste plek kwam. We lieten de vervuiling onder water zakken en stelden asbest niet aan de lucht bloot. De methode was zeker innovatief en van ongekende omvang voor Nederlandse begrippen. De machine is anderhalf jaar bezig geweest. Er is een evenwichtige grondbalans gevonden waarbij er geen vrachtwagen met zand het werkgebied uitgereden is naar elders.”
Naast de verticale sanering was er horizontale herschikking door stukjes landwinning in de havenkom. Glastra: „De Lorentzhaven was oorspronkelijk veel breder. Een stukje haven is gedempt en diep daaronder is de verontreinigde grond weggewerkt. Hier hebben we twee meter schoon zand over gelegd wat op andere locaties is weggehaald.”
(Fotostudio Merjenburgh)
Ontploffingsgevaar
Glastra stipt nog een ander punt aan. „Het verzetten van grond rondom de havens had nog consequenties want deze was in de oorlogsjaren gebombardeerd. Het risico van achtergebleven explosieven was aanwezig. Een daartoe gespecialiseerde firma heeft onderzoek gedaan, de bodem gescand en explosieven opgeruimd. Er werd een wrak van een oorlogsvliegtuig aangetroffen bij de jachthaven en kleine munitie zoals hand- en brisantgranaten. Het gebied is met zeecontainers en stro afgezet om de binnenstad te beschermen tegen ontploffingsgevaar. Uiteindelijk was het veilig genoeg om de werkzaamheden met speciale graafmachines te beginnen.”
Beperking en vergunning
Goede communicatie was van belang. De eerste bewoners van het Zuidereiland kregen tijdens een bijeenkomst uitleg van de gemeente en Boskalis. De bewoners van het Waterfront werden in de koopcontracten geïnformeerd over de beperkingen. Glastra: „Wat schoon is moet voor eeuwig schoon blijven, daar is het saneringsplan op gericht. Asbest is een soort mineraal, dat niet gaat verschuiven als je er niet aankomt. De beperkingen zitten onder de schone leeflaag van 2 meter diep. Een particulier gaat normaal niet op dat diepteniveau graven. Twee meter onder het maaiveld zit je al dik in het grondwater. Dan moet je een professional inhuren die de wet- en regelgeving kent, het werk veilig uitvoert en de leeflaag schoonhoudt. Voor een zwembad of een wijnkelder is een vergunning nodig voor een aanvullende sanering. Die is ook van toepassing voor ondergrondse vuilcontainers of riolering.”
In 2020 was de grove laag overal gesaneerd en na een stukje riool en ondergrondse containers is de sanering in 2021 afgerond. De Boer: „Alles is goed gedocumenteerd in rapporten en bij het bevoegd gezag (de provincie) aangeleverd. Dit is door een onafhankelijke milieukundig begeleider, een collega van Robert Duzijn, beoordeeld en in 2023 geëvalueerd. Toen we akkoord kregen, hadden we iets te vieren.”
Visitekaartje voor de stad
Wat hebben de saneringen de stad opgeleverd? Het Waterfront heeft onmiskenbaar bijgedragen aan de uitstraling van Harderwijk, stelt De Boer. „Woningbouw aan de rand van de binnenstad langs de entree van Harderwijk is een visitekaartje voor de stad. Veel partijen zijn er beter van geworden. Bedrijven die nu gevestigd zijn aan de Lorentzhaven, de kanovereniging, de waterscouts en de binnenstadondernemers. Maar ook de inwoners; uiteindelijk zijn we er allemaal beter van geworden.”
Het succes van het Waterfront is ook te danken aan het stadsstrand en de boulevard, benadrukt De Boer. „Veel horecabedrijven zijn in uitstraling en omzet mee gegaan.”
Zie voor een filmpje over de bodemsanering: www.waterfrontharderwijk.nl/duurzaamheid-en-natuur
(Fotoboek Waterfront)
